Σύμφωνα με προφορική παράδοση που διέσωσαν οι γέροντες Πομάκοι της περιοχής Θερμών Ξάνθης, ο Μπουνταλά Χότζα ήταν Αλεβίτης σεΐχης, προερχόμενος από τη Βουλγαρία, και εκείνος που διέδωσε το αλεβιτικό ισλάμ στην περιοχή των Θερμών. Το πραγματικό του όνομα ήταν Οσμάν και του γιου του Ιζέτ. Ο Οσμάν και ο Ιζέτ είναι θαμμένοι στον τεκέ μαζί με ένα ακόμη άτομο του οποίου δεν γνωρίζουμε το όνομα. Δυστυχώς, με τη βουλγαρική κατοχή στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, οι Βούλγαροι κατακτητές πήραν το αρχείο του τεκέ και έτσι χάθηκαν πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία του.
Σύμφωνα με την παράδοση το χωριό Κίδαρι ήταν το πρώτο μέρος όπου εγκαταστάθηκε ο Χότζας και ξεκίνησε τη διδασκαλία του Αλεβιτισμού. Πάνω στα θεμέλια του τεκέ, που κατεδαφίσθηκε με την επικράτηση του σουνιτισμού, είναι χτισμένο το τζαμί του χωριού. Ο δεύτερος τεκές που διατηρείται στην ευρύτερη περιοχή βρίσκεται στο χωριό Πολύσκιο.
Για το Μπουνταλά Χότζα υπάρχει και ο θρύλος ότι σε μάχη στη Βουλγαρία, στη θέση Ντλέγκα Οσόικα, αυτός εμφανίστηκε κρατώντας ένα “βιλάτσς” (εργαλείο αλωνισμού) και βοήθησε όσους Πομάκους από τις Θέρμες πολεμούσαν να πάρουν την νίκη.
Ο τεκές στις Θέρμες, θεωρούνταν θαυματουργός αλλά μετά την βίαιη επιβολή του τουρκικού σουνιτισμού, ο κόσμος φοβόταν να τον επισκεφθεί.
Παρόλες τις απαγορεύσεις, μερικά έθιμα είχαν διατηρηθεί μέχρι πρόσφατα. Κάθε 6 Μαΐου, στο Ανταραλέζ Εντερλέζι), υπήρχε ανάμεσα στο χώρο του τεκέ και στα λουτρά, μία τρύπα μέσα από την οποία περνούσαν οι χωρικοί για να είναι υγιείς και να έχουν γερή μέση για τις αγροτικές δουλειές. Το ίδιο έκαναν όσοι ήταν άρρωστοι, γυναίκες και παιδιά. Μέσα από την τρύπα περνούσαν 3 – 7 φορές και ύστερα πήγαιναν στον τεκέ και άφηναν ένα ρούχο και άναβαν κερί. Επίσης, μέσα στον τεκέ κάθε ημέρα έβαζαν 3 ιμπρίκ (πήλινα ή χάλκινα δοχεία με χερούλι) που τα γέμιζαν με νερό, ώστε το βράδυ όταν «σηκωνόταν» ο δερβίσης (ο Μπουνταλά Χότζα δηλαδή) από τον ύπνο του να πλυθεί και να πιει νερό.
Ως αντίδραση στα Αλεβιτικά αυτά έθιμα που επιβίωναν μέσα σε σουνιτικούς πληθυσμούς, οι ιμάμηδες πήραν απόφαση και γκρέμισαν την τρύπα, έκλεισαν και τον τεκέ για να μην ανάβει ο κόσμος κεριά (χριστιανικό έθιμο) και γεμίζει τα ιμπρίκ με νερό.
Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να μπει μέσα στον τεκέ, αλλά στο χώρο όπου βρίσκονται οι τρεις τάφοι των αλεβιτών αγίων θα βρει σφραγισμένη την πόρτα, για το λόγο που περιγράψαμε πιο πάνω.
Τεύχος 92-93, Αύγουστος - Δεκέμβριος 2017