Διοργανώνεται και φέτος 4,5 και 6 Αυγούστου το πανηγύρι του ΧΙΛΙΑ στην περιοχή του χωριού Ρούσα (ανατολική ορεινή Ροδόπη), οι ρίζες του οποίου χάνονται στις αλεβίτικες παραδόσεις των Πομάκων της περιοχής και στη βυζαντινή περίοδο.
Είναι γνωστό ότι το πανηγύρι τα τελευταία χρόνια αν και γίνεται στη Γη των Πομάκων και είναι οι ίδιοι κυρίως που συμμετέχουν, παρόλα αυτά έχει τουρκοποιηθεί πλήρως. Η τραγωδία είναι ότι το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν αντέδρασε αλλά συνεχίζει να ενισχύει τους διοργανωτές, να τους νομιμοποιεί και να συμμετέχει δια των εκπροσώπων του. Πρόκειται για έγκλημα σε βάρος της πομάκικης ταυτότητας, τα αργύρια της οποίας είναι οι ψήφοι των μουσουλμάνων.
Όμοιο προσανατολισμό πήρε και το άλλο μεγάλο πανηγύρι, αυτό του Αλάνατ (Αλάν Τεπέ στα τούρκικα), όπου ο εκτουρκισμένος Πομάκος κοινοτάρχης της Οργάνης Χατζηγιακούπ Μουσταφά, στενός συνεργάτης του νομάρχη Ροδόπης Στ. Σταυρόπουλου, κατάφερε να εξοβελίσει το νόμιμο και παραδοσιακό Αγά Χατίπ Μεμέτ, στο οποίο δεν συμμετείχε κανένας κρατικό παράγοντας και ένα που διοργάνωσε ο πρόεδρος της κοινότητας Οργάνης, όπου συμμετείχαν μαζικά τουρκογενείς παράγοντες του κάμπου, στελέχη του τουρκικού προξενείου και ο νομάρχης Ροδόπης Στέλιος Σταυρόπουλος με εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Αξίζει να μνημονεύσουμε ότι το καλοκαίρι του 1998, αποτελεί ορόσημο στη σύγκρουση γύρω από το πανηγύρι, μεταξύ εκείνων που επιθυμούσαν να διατηρήσει την ιστορικότητα και τον Πομάκικο χαρακτήρα του και εκείνων που προσπαθούσαν να το εκτουρκίσουν και να το μετατρέψουν σε ένα ακόμα τουρκικό πολιτιστικό θεσμό στα βαλκάνια.
Η πρώτη και ασθενέστερη μερίδα, δέχθηκε έναν ανηλεή και βρώμικο πόλεμο τόσο από το Προξενείο όσο και από τον κοινοτάρχη της Οργάνης. Με απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου Οργάνης (όχι ομόφωνη) απαγορεύτηκε στον παραδοσιακό Αγά να διοργανώσει το πανηγύρι στο σημείο όπου το διοργάνωναν επί δεκαετίες – ιδίοις αναλώμασι – τόσο ο ίδιος όσο και ο πατέρας του.
Για την καταστροφή της Πομάκικης κουλτούρας επιστρατεύτηκε και η ….. ελληνική αστυνομία αφού ο χώρος του Αλάνατ, περιφρουρούνταν ώστε να μην εγκατασταθούν άνθρωποι του Αγά. Ενεπλάκησαν ακόμα και υπηρεσίες του δημοσίου όπως το Δασαρχείο το οποίο με προσχηματικό αιτιολογικό της φύλαξης του δάσους, σε χώρο όπου δεν υπήρχε ούτε ένα δένδρο, επεχείρησε να εμποδίσει την πραγματοποίηση του πανηγυριού. Συνταξιούχος πλέον υπάλληλος της νομαρχίας, εκμυστηρεύθηκε ότι και εκείνο το εμπόδιο είχε μεθοδευθεί από την Κομοτηνή.
Ο πρόεδρος της Οργάνης με απίστευτη προπέτεια και με την κάλυψη που ένοιωθε ότι έχει από τις τοπικές υπηρεσίες του ελληνικού κράτους, περιφερόταν επί μέρες στα Πομάκικα χωριά και προέτρεπε τους Πομάκους να μην επισκεφθούν το πανηγύρι του Αγά, ενώ οι άνθρωποί του διέδιδαν μεταξύ των Πομάκων πως όποιος τολμήσει να πάει, θα μπει στη μαύρη λίστα του τουρκικού προξενείου, ότι δεν πρόκειται να ξαναπάρει επιδοτήσεις, ότι θα κόψουν τις συντάξεις τους, οι δε θεολόγοι μέσα από φλογερά κηρύγματα από τα τζαμιά τους απειλούσαν λέγοντάς τους ότι όσοι πάνε εκεί θα θεωρηθούν άπιστοι και θα τους τιμωρήσει ο Αλλάχ. Παρά το απίστευτο κλίμα ψυχολογικής βίας που δημιουργήθηκε σε βάρος των Πομάκων, το πανηγύρι πραγματοποιήθηκε με μειωμένη όπως ήταν φυσικό προσέλευση, αφού στους δρόμους που οδηγούσαν σε αυτό υπήρχαν εκτουρκισμένοι Πομάκοι οι οποίοι έδιωχναν τον κόσμο είτε με απειλές είτε λέγοντάς τους ότι το πανηγύρι δεν θα γίνει. Θύμα τέτοιας ομάδας που περιφρουρούσε την είσοδο από το χωριό Δοκός, υπήρξε και ο τότε βουλευτής Έβρου Χρήστος Κηπουρός, ο οποίος θα αποχωρούσε αν μέσω του κινητού του τηλεφώνου δεν μάθαινε ότι η ομάδα εκείνη εκτελούσε διατεταγμένη αποστολή. Όπως αργότερα δήλωσαν Αθίγγανοι μικροπωλητές της Κομοτηνής, ακόμα και αυτούς απείλησε ο πρόεδρος της κοινότητας Οργάνης λέγοντάς τους ότι αν τολμούσαν να στήσουν τις πραμάτειες τους στο Αλάνατ δεν επρόκειτο να ξαναπουλήσουν πράγματα στα όρια της κοινότητάς του.
Το 1999, λόγω των σεισμών που έγιναν στην Τουρκία, οι διοργανωτές των εκτουρκισμένων πανηγυριών του Αλάνατ και Χίλια, σε ένδειξη συμπαράστασης προς τους «ομοεθνείς» σεισμοπαθείς δεν διοργάνωσαν τα πανηγύρια. Την απόφαση αυτή σεβάστηκε και ο παραδοσιακός Αγάς.
Φέτος όμως στο πανηγύρι του Χίλια (θα γίνει πρώτο κατά σειρά),ετοιμάζεται μια άνευ προηγουμένου τουρκική φιέστα η οποία καμία σχέση δεν έχει με το παραδοσιακό πομάκικο πανηγύρι.
Επικεφαλής της κίνησης είναι ο εκτουρκισμένος αλεβίτης Μπεκήρ Ουστά, από το χωριό Γονικό, με διακηρυγμένα ανθελληνικά αισθήματα, ο οποίος έχοντας τη στήριξη του Προξενείου εξουσιάζει πάνω στους αμόρφωτους και φοβισμένους Πομάκους της περιοχής. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Αχμέτ Σαδίκ και σήμερα της αγαπημένης δημοσιογράφου του τουρκικού προξενείου Χούλιας Εμίν. Έχει ιδρύσει πολιτιστικό σύλλογο, ο οποίος εμφανίζεται ως διοργανωτής του πανηγυριού, το δε χορευτικό συγκρότημα ντυμένο με τουρκικές στολές χορεύει μόνο τουρκικούς χορούς. Στις εκδηλώσεις έχουν προσκληθεί τούρκοι επίσημοι, καθώς και υπεύθυνοι των μεγάλων παλαιστικών αγώνων της Αδριανούπολης (Κίρκ Πινάρ), τους οποίους έχουν πλέον ως πρότυπο, ώστε να αναδεικνύεται η ανδρεία της τουρκικής φυλής στα Βαλκάνια μέσα από την πάλη…Επιθυμούν ταυτόχρονα να δορυφοροποιήσουν το «Χίλια» σε σχέση με την Αδριανούπολη και υπεύθυνό του να τοποθετήσουν τον εκεί Αγά. Μάλιστα στους προηγούμενους αγώνες 10 από τα δερμάτινα ειδικά παντελόνια (τεσπίτια) που φορούσαν οι παλαιστές του Χίλια, τα είχαν δανειστεί από τους τουρκικούς αγώνες της Αδριανούπολης.
Το 1998 σε σημειολογικό επίπεδο οι εκτουρκισμένοι οργίασαν αφού όχι μόνο όλοι οι λόγοι που εκφωνήθηκαν παρουσία των ελλήνων κρατικών εκπροσώπων ήταν στα τουρκικά, αλλά ακόμη και οι ενημερωτικές επιγραφές ήταν συντεταγμένες στην τουρκική γλώσσα (όπου υπήρχαν ελληνικά ήταν κάτω από τα τουρκικά), η δε ελληνική σημαία που αναρτούσαν παραδοσιακά οι φιλέλληνες Πομάκοι, επειδή δεν ήταν δυνατό να αποκαθηλωθεί (επί του παρόντος τουλάχιστον…) υποβαθμίστηκε ως σύμβολο, με την σκόπιμη ανάρτηση δίπλα και στο ίδιο ύψος με αυτήν, μιας άλλης, δήθεν του συλλόγου (με τουρκική επιγραφή), η οποία μόλις είχε έρθει από την Τουρκία.
Ορισμένοι χριστιανοί εκπρόσωπου της τοπικής αυτοδιοίκησης στο νομό Ροδόπης, βεβαρημένοι και με άλλες ανάλογες συμπεριφορές, έχουν συνδέσει τα ονόματά τους με τα εγκλήματα που γίνονται σε βάρος των Πομάκων και του πολιτισμού τους. Αναδεικνύονται πολύ κατώτεροι των περιστάσεων και ανίκανοι να αντιδράσουν θετικά. Το χρέος βαρύνει τις φωνές εκείνες (ενεργούς πολίτες, πολιτιστικούς συλλόγους, Ομοσπονδίες Θρακών κ.α), χωρίς κομματικές, οικονομικές ή άλλων μορφών εξαρτήσεις από τα κυκλώματα που έχουν αποκρυσταλλωθεί τοπικά τα τελευταία χρόνια, ώστε να ενισχύσουν θεσμούς όπως το Κέντρο Πομακικών Ερευνών, και να αγωνιστούν εναντίον της πολιτισμικής γενοκτονίας που υφίστανται οι Πομάκοι.
Προκαλεί δε απορίες και αρνητικά σχόλια το γεγονός ότι θέματα τόσο επίκαιρα και μεγάλης σημασίας, όπως αυτό των Πομάκων, απουσιάζουν από τη θεματολογία επικείμενου Παγκόσμιου Συνεδρίου των Θρακών, ίσως για να μη θιγούν πρόσωπα τα οποία λόγω των θέσεων που κατέχουν εγκληματούν σε βάρος της πομακικής και ευρύτερα της θρακικής πολιτισμικής κληρονομιάς.
Από το αρχείο του Κέντρου Πομακικών Ερευνών, 27.07.2000.