Ο τουρκικός εθνικισμός μη μπορώντας να βρει μια πειστική θεωρία καταγωγής των Πομάκων από τους Τούρκους, κατέφυγε στα ιστορικά παραμύθια και έτσι προωθεί τη θεωρία της καταγωγής των Πομάκων από τους Πετσενέγους και τους Κουμάνους. Παραδόξως, αρέσκονται οι Τούρκοι εθνικιστές και οι γενίτσαροί τους να αποδίδουν την καταγωγή των Πομάκων σε βαρβάρους.
Για το θέμα των Πετσενέγων έχουμε γράψει παλιότερα στη Ζαγάλισα (φ. 43, 71) γελοιοποιώντας τα τουρκικά επιχειρήματα. Πρόκειται για τουρκικό λαό βαρβάρων που έμεινε στην ιστορία για τις σφαγές και τις καταστροφές και που τελικά, όσα από τα μέλη του δεν σκοτώθηκαν στις συγκρούσεις με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία και άλλους λαούς, εγκαταστάθηκαν στην Ουγγαρία και έγιναν χριστιανοί.
Παρακολουθώντας διαλόγους στο διαδίκτυο αλλά και άρθρα σε τουρκικές εθνικιστικές εφημερίδες βλέπουμε ότι η πλειοψηφία όσων επιτίθενται στους Πομάκους, υποστηρίζουν με πάθος την δήθεν καταγωγή των Πομάκων από τους Κουμάνους. Το παραμύθι με τους Πετσενέγους άρχισε να ξεφτίζει και μέσα στην Τουρκία. Για το λόγο αυτό θα ασχοληθούμε με το ... κουμανικό τουρκικό παραμύθι!
Οι Κουμάνοι ως ασιατικό φύλο
Όπως οι Πετσενέγοι, έτσι και οι Κουμάνοι ήταν ένας λαός νομάδων βαρβάρων που ζούσαν το μεσαίωνα στις στέπες της Ασίας. Μάλιστα, ζούσαν κοντά στη Σιβηρία αφού οι πηγές γράφουν ότι έκανε απίστευτο κρύο στη χώρα τους, που λεγόταν «Κουμανία». Οι Βυζαντινοί τους αποκαλούσαν Κομάνους ή Σκύθες και οι Τούρκοι Κιπτσάκ. Οι Κουμάνοι θεωρείται ότι αναμίχθηκαν με διάφορα φύλα και διασκορπίστηκαν σε μια περιοχή από τη Σιβηρία μέχρι και τη Ρουμανία όπου ζούσαν χωρίς να φτιάξουν κράτος, αφού δεν έκαναν χωριά ή πόλεις, αλλά ζούσαν σε τέντες και μετακινούνταν συνεχώς. Οι συνεχείς πόλεμοι τους εξάντλησαν και τελικά αφομοιώθηκαν από διάφορους λαούς. Το κομμάτι που ήρθε σε επαφή με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν αυτό που ζούσε πάνω από το Δούναβη, στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας.
Βαρβαρικά ήθη
Οι Κουμάνοι κατά τις επιδρομές τους διέλυαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους, σκότωναν, βίαζαν, έκαιγαν, λεηλατούσαν και άφηναν πίσω τους τέτοια καταστροφή που επικράτησε οι βυζαντινοί ιστορικοί της εποχής εκείνης να γράφουν, ότι στα μέρη που οι Κουμάνοι πήγαιναν ερημώνονταν και μετατρέπονταν σε «Κουμανική έρημο»: «ει μη τα ενταύθα ληστεύσαντες μεταποιήσουσιν εις ερημίαν Σκυθών».
Οι Ρώσοι (Χρονικό του Νέστορος) έγραψαν για αυτούς: «οι Κουμάνοι αρέσκονταν να χύνουν το αίμα των ανθρώπων και να το θεωρούν αυτό ως κάτι ένδοξο. Τρώνε νεκρά ή βρώμικα πράγματα, ακόμη και ποντίκια και μαρμότες. Νυμφεύονται τις πεθερές τους και τις κουνιάδες τους… είναι παγανιστές και άθεοι». Ένας από τους αρχηγούς τους αποκαλείται από τους Ρώσους ως «ψωριάρης ληστής και κλέφτης».
Ο δυτικός σταυροφόρος Ρομπέρτ ντε Κλαρύ γράφει για αυτούς: «Οι Κουμάνοι είναι ένας λαός αγρίων που ούτε σπέρνουν ούτε θερίζουν. Δεν έχουν καλύβες ούτε σπίτια». Οι Κουμάνοι ζούσαν σε τέντες και όπως σημειώνει ο Κλαρύ, (προφανώς από τη βρωμιά που βρίσκονταν απ’ έξω από τις τέντες) «το καλοκαίρι μαζεύονται τόσες πολλές μύγες και κουνούπια, ώστε ούτε καν τολμάν να βγουν από τις σκηνές τους για να κάνουν επιδρομές κατά των χωρών που θέλουν να λεηλατήσουν».
Ο μητροπολίτης Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, σε λόγο του προς τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Άγγελο, έγραψε για τους Κουμάνους: «είναι έθνος ληστρικό… που δεν γνωρίζει να κατοικεί σε ένα μέρος … που επιθυμεί τα αγαθά όλης της γης… δεν ξέρουν να ζουν σε πόλεις ούτε και σε χωριά και για αυτό έχουν θηριώδη ήθη. Είναι χειρότεροι από τους γύπες, αυτό το σαρκοφάγο γένος που το μισούν όλοι. Μοιάζουν με μυθικά τέρατα… ζουν σαν θηρία ανάμεσα στους ανθρώπους».
Οι Κουμάνοι εξολοθρεύουν το έθνος των Πετσενέγων
To 1087 οι Πετσενέγοι συγκρούονται με τον βυζαντινό αυτοκρατορικό στρατό κοντά στο Δούναβη. Καλούν μία ομάδα Κουμάνων να τους βοηθήσει αλλά επειδή διαφώνησαν μεταξύ τους για τα λάφυρα στράφηκε ο ένας εναντίον του άλλου και τελικά οι Κουμάνοι έσφαξαν τους Πετσενέγους.
Όπως είχαμε γράψει και στο φ. 43 της Ζαγάλισα, οι Κουμάνοι χρησιμοποιήθηκαν από τους Βυζαντινούς για την εξολόθρευση των Πετσενέγων. Οι Πετσενέγοι έκαναν επιδρομές εναντίον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά δεν μπορούσαν να εγκατασταθούν μόνιμα αφού ο αυτοκρατορικός στρατός πάντα τους έδιωχνε. Το 1091 οι Κουμάνοι επιζητούσαν διακαώς να συγκρουσθούν με τους Πετσενέγους και έστειλαν αντιπροσώπους στον βυζαντινό αυτοκράτορα να τους αφήσει να …σφάξουν τους Πετσενέγους. Ο αυτοκράτορας αρχικά δίστασε και οι Πετσενέγοι συνέχισαν τις λεηλασίες τους εναντίον του Βυζαντίου. Τελικά, η αποφασιστική μάχη των Βυζαντινών εναντίον των Πετσενέγων ήταν η μάχη στο Λεβούνιον (στον σημερινό Έβρο) όπου οι Βυζαντινοί είχαν τη βοήθεια 40.000 Κουμάνων με επικεφαλής τους Τογορτάκ και Μανιάκ (σύμφωνα με την περιγραφή της βυζαντινής πριγκίπισσας Άννας Κομνηνής). Οι Κουμάνοι, ανυπομονούσαν να επιτεθούν στους Πετσενέγους και ρωτούσαν τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό «μέχρι πότε θα αναβάλλεις τη μάχη; Μάθε ότι πλέον δεν θα περιμένουμε, αλλά με το που ανατείλει ο ήλιος θα μας δώσεις το κρέας του αρνιού (δηλαδή τους Πετσενέγους)». Τελικά η μάχη έγινε και οι Πετσενέγοι καταστράφηκαν ως έθνος. Οι Κουμάνοι έφυγαν μετά τη μάχη και πέρασαν τον Δούναβη με μία τεράστια λεία από τα πράγματα των νεκρών Πετσενέγων.
Το ερώτημα προς τους Τούρκους, είναι: άραγε εμείς οι Πομάκοι από ποιους καταγόμαστε; Από τους Πετσενέγους που τους έσφαξαν οι Κουμάνοι ή από τους Κουμάνους που έσφαξαν τους Πετσενέγους;
Πρόσθετα ιστορικά στοιχεία
Οι Κουμάνοι αποπειράθηκαν δύο φορές επί Αλέξιου Κομνηνού να κυριεύσουν την Αδριανούπολη, αλλά και τις δύο φορές αποκρούστηκαν. Σε μία από αυτές σκοτώθηκαν 7.000 από αυτούς.
Το 1114 οι Κουμάνοι πέρασαν τον Δούναβη αλλά στο άκουσμα ότι ο αυτοκράτορας Αλέξιος ερχόταν εναντίον τους έφυγαν άρον – άρον πίσω.
Το 1149 ο Μανουήλ Κομνηνός πέρασε το Δούναβη και ήλθε σε μάχη με τους Κουμάνους τους οποίους νίκησε.
Στο 2ο μισό του 12ου αιώνα ομάδες Κουμάνων εγκαταστάθηκαν στη βόρεια Βουλγαρία (περιοχή μεταξύ του Δούναβη και του Αίμου) και απορροφήθηκαν εθνολογικά από τους Βούλγαρους ενώ προφανώς εκχριστιανίστηκαν.
Το 1197 οι Κουμάνοι έκαναν επιδρομές εναντίον της Μακεδονίας. Το 1200 Βλάχοι και Κουμάνοι επέδραμαν κατά της Κωνσταντινούπολης αλλά μια ρωσική επιδρομή τους ανάγκασε να γυρίσουν στις πατρίδες τους.
Πώς οι Βυζαντινοί έστειλαν τους Κουμάνους στη Μικρά Ασία
Σύμφωνα με τον βυζαντινό ιστορικό Γεώργιο Ακροπολίτη (13ος αι.) οι Τάταροι επιτέθηκαν στους Κουμάνους που ζούσαν κοντά στον Δούναβη και εκείνοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν προς τα νότια. Αφού πέρασαν από τη βόρεια Βουλγαρία ήρθαν στον Έβρο και εκεί άρχισαν να καταστρέφουν τον τόπο. Σκότωναν όποιον έβρισκαν μπροστά τους, λεηλατούσαν και έπαιρναν αιχμαλώτους για να τους πουλάνε στα σκλαβοπάζαρα. Η περιοχή ερήμωσε και αποτελούσαν σοβαρό κίνδυνο για την ασφάλεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από τα ορμητήρια τους στον Έβρο οι Κουμάνοι συμμαχούσαν με τους Ιταλούς της περιοχής εναντίον του αυτοκράτορα Ιωάννη Βατάτζη. Μετά από λίγο καιρό ο αυτοκράτορας, αφού εξασφάλισε τα νώτα του με τη Βουλγαρία, έκανε συμφωνίες με τους Κουμάνους (τους εξαγόρασε με δώρα και φαγοπότια) και συμφώνησαν αυτοί να ενταχθούν στον αυτοκρατορικό στρατό και από τον Έβρο να πάνε στη Μικρά Ασία, στα ανατολικά σύνορα, όπου θα πολεμούσαν τους Σελτζούκους Τούρκους. Με τον τρόπο αυτό το Βυζάντιο μπόρεσε και ξεφορτώθηκε τους Κουμάνους από το βόρειο Έβρο και τους έστειλε να σφάζονται με τους Τούρκους.
Σύμφωνα μάλιστα με βυζαντινούς ιστορικούς οι Κουμάνοι έμαθαν στη Μικρά Ασία να μιλάνε και καλά ελληνικά και πολλοί εξ αυτών έγιναν χριστιανοί.
Να σημειώσουμε, επίσης, ότι σημαντικό μέρος των Κουμάνων που ζούσαν πάνω από το Δούναβη μετανάστευσαν στη σημερινή Ουγγαρία, ακολουθώντας το παράδειγμα των Πετσενέγων και έγιναν χριστιανοί.
Τεύχος 96, Μάιος-Ιούνιος 2018