Μανιτάρια με πατάτες - πομακική συνταγή από τη Ροδόπη
Υλικά:
μανιτάρια: και οι δύο τύποι μανιταριών της περιοχής μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ή το γκούγκουλ ή το τσσερβενούσσκα,
πατάτες,
ελαιόλαδο
αλάτι
πιπέρι
κρασί
Πιπεράτες παροιμίες από Ροδόπη και Ξάνθη.
1. Γκλάντεν κακνά νίγιεντε ι ναγιάντεν κακνά νι βίκα = ο νηστικός και τι δεν τρώει και ο χορτάτος και τι δεν λέει.
2. Γκλάντεν γκου σαν νι φάτα = τον νηστικό ύπνος δεν τον πιάνει.
3. Ναγιάντεν γκλάνε μου βέρα νι φάτα = ο χορτάτος τον νηστικό ποτέ δεν τον πίστεψε.
4. Γκλαντέσου κουλίμπα ι σανούσε βάζλανίτσα νι τρέμπβα = η πείνα καλύβα και η νύστα μαξιλάρι δεν χρειάζεται.
ΖΖΑΝΑ ΜΠΑΜΠΑ ΣΟ ΓΙΕ ΒΡΑΣΣΤΑΛΑ ΓΚΕΤΣΣ ΝΑ ΚΟΣΣΤΟΝΟ
Ζζιβάλ γιε μπίρβακιτ μπίρζεμαν αντίν σταρ τσσουλάκ σας ζζανόνο μου φαφ ανό σέλο να μπαρτσσίνονο. Ζζανάνα γιε ιμάλα ανόκ παράτικα χούε: βράσσταλα σι σο γιε γκετςς ναχ κόσστονο ι ναγκάνταλα γιε τσσουλάκανε ντα σο φκίσναβα.
Ανόκ ντένε γκο γιε ζζανάνα φαζλά στόριλα ι τσσουλάκον γιε τόρναλ ντα πίτα πα μαχαλόνο ντα γιε σο βίντεβαλι νάϊντε, αλά σο νίκουτρι νε ζνάλι νίκανα.
Ι κανά ντα πράβι τσσουλάκον φαφ ντρούγκανεκ ντένε σο χόντι σκρίβα, πρεγκλάβα γιε ι βίντεβα γιε ντα βλίζα φαφ κόσστονο ανόι κομσσούικοι. Χα μπρε, ντο μπρε χόντι ι τόι πασλέτ τίγιε, ουντρίβα κομσσούικοινε να βρατάνα: «Σελαμαλεϊκουμ, κομσσούικο. Ντα σι νε βίντεβαλα μότο ζζόνο πα ιτούζι;», παπίταλ γιε αγκά μου γιε ατβόριλα βρατάνα. «Νε, κομσσούινου, ίμα μπαγιά ντένε ντα γιε σομ βίντεβαλα», αντβόρναλα μου γιε κομσσούικανα, πακ το γιε τια κρίλα ζζανόνο μου ου ταχ.
1. Παρίσε ι πίτσεσε σα νίκογκα σα νι κράτατ = τα λεφτά και οι μπάσταρδοι ποτέ δεν τελειώνουν.
2. Ίσστισσλι ντασί χούμπαφ βρίτεμ, να ζάγιεμ νιμόϊ ντάβα = θέλεις να είσαι με όλους καλά, μην δίνεις δανεικά.
Ας ανό κίτκα λιάτουτου να ντούντα = με ένα λουλούδι καλοκαίρι δεν έρχεται.
Τβε μπουστάνε πουτ ανά μίσνιτσα να νόσετσα = δυο καρπούζια κάτω από μια μασχάλη δεν κουβαλιούνται.
ΠΟΜΑΚΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
1. Χούμπαβα ε μπούλκατα άμα ράζνου γκλέντα = όμορφη η μεγάλη αδερφή αλλά αλληθωρίζει.
2. Ανά μπάμπα ανά μπελέ, ντβε μπάμπι ντβε μπελέ = μια πεθερά ένας μπελάς, δυο πεθερές, δυο μπελάδες
3. Κακβά τουγιέ κρούσσετα τακάβαγιε ι ουπάσσκατα = ό,τι είναι η αχλάδα, αυτό είναι και η ουρά της (τον χαρακτήρα της μάνας θα πάρει η κόρη, του πατέρα ο γιος).
Οι Πομάκοι, λαός ορεινός και γηγενής, ουδεμία σχέση είχαμε με τη θάλασσα αλλά από πάντα ζούσαμε στα ορεινά της Ροδόπης. Την πραγματικότητα αυτή τη βρίσκουμε και στην πομακική λαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα στις παροιμίες. Ενώ είναι τόσο πλούσιος ο λαϊκός πολιτισμός σε παροιμίες για πάρα πολλά και διαφορετικά πράγματα, για το θέμα της θάλασσας υπάρχουν μόνο δύο (2) παροιμίες. Είναι μία ακόμη απόδειξη για το γεγονός ότι οι Πομάκοι δεν ήρθαν από ούτε από τα πεδινά ούτε από τη θάλασσα.
Ζζίτκα τίκβα - Πομακική σούπα (Άνω Θέρμες)
Υλικά:
Κολοκύθα (τίκβα)
γάλα
κομμάτια ψωμιού
Συνταγή:
Καθαρίζουμε ένα φρέσκο, τρυφερό κολοκύθι (τίκβα) από την φλούδα (κόρα), τα σπόρια (πάσσκι) και τις ίνες (λόζζιε).
Κάποτε, στη Ροδόπη της ελληνικής Θράκης, ζούσε μια μικρή μειονότητα. Ήταν μωαμεθανοί και μιλούσαν μια γλώσσα ιδιαίτερη, λίγο σλάβικη και κρατούσαν μέσα της λέξεις αρχαιοελληνικές. Λέγονταν Πομάκοι. Λέγαν πως ήταν ντόπιοι από πολλές γενιές και είχαν πολιτισμό αλλιώτικο, δικό τους. Μια μέρα όμως ήρθες το κακό. Ελλάδα και Τουρκία έγιναν φίλες σαν αδελφές και τι να δώσει δώρο η πρώτη στη δεύτερη, πιάνει και δίνει τους Πομάκους. Από τότε τους ντύσανε με το ζόρι όλα τα έθιμά τους τούρκικες φορεσιές και τα βγάζουν κάθε καλοκαίρι στο μεϊντάνι να καμαρώνουν οι πασάδες στην Άγκυρα, στην Αθήνα ….
Στο φετινό πανηγύρι του ΧΙΛΙΑ (4,5 και 6 Αυγούστου 2000), οι διοργανωτές εμφορούμενοι από ένα ακραίο κεμαλικό εθνικισμό, απάλειψαν κάθε Πομάκικο στοιχείο και επικύρωσαν έτσι και συμβολικά, μια διαδικασία εκτουρκισμού, που βρισκόταν σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια με την ανοχή και πολύ συχνά με τη στήριξη της επίσημης ελληνικής πολιτείας. Στα βουνά της Ροδόπης επαναλαμβάνεται μία διαδικασία πολιτισμικής γενοκτονίας – ενός μικρού και ιστορικού λαού- αντίστοιχης με αυτές στις οποίες προέβη το τουρκικό κράτος στα εδάφη της Μικράς Ασίας, του Πόντου και του Κουρδιστάν. Οι Πομάκοι, με αποκηρυγμένη γλώσσα, ιστορία και ταυτότητα είναι τα σύγχρονα θύματα του γενοκτόνου κεμαλισμού.
Ένα μεγάλο πανώ με ρήση του Μ. Κεμάλ, γραμμένο με έντονα κόκκινα γράμματα, αναρτημένο στην πιο περίοπτη θέση του χώρου του πανηγυριού, έδινε το στίγμα της διοργάνωσης και προϊδέαζε για τον διωγμό που υπέστη και η ελληνική γλώσσα, καθώς όποιες επιγραφές υπήρχαν, παλαιότερα, στα ελληνικά, τις αποκαθήλωσαν.