Hıdrellez-Gergöv-Gergövden

Ιμπραχήμ ΚενάρMayıs’ın 5′i Anadolu, Balkan ve Kafkas coğrafyasında yaşamış eski halkların yazınbaşlangıcı olarak kabul ettikleri gündür. Bu nedenle çok eski zamanlardan beri ‘yılbaşı’ya da ‘yazbaşı’ bayramı olarak kutlandığı bilinmektedir. Özellikle köylerde, halktakvimine göre yıl iki bölüm olarak kabul edilmektedir. Bunların biri yaz, diğeri dekıştır. 6 Mayıs ile 7 Kasım arasındaki 186 gün yaz,8 Kasım ile 5 Mayıs arasındaki 179 gün de kış günleridir. 8 Kasım’da başlayıp 5 Mayıs’ta sonaeren kış günlerine ise Kasım günleri denmektedir.
 
Hıristiyanlık ve İslamiyet öncesinden beri yapılanbu kutlamaların pagan inanışlarlada bağlantısı olduğunu söylemek kaçınılmaz bir gerçekliktir.
 
GREEN MAN/YEŞİL ADAM
Tek tanrılı günümüz modern dinleri kendilerini dayatırken bu tür pagan inanışlarını yasaklamaya gayret etmiş ancak toplum kültüründe izleri silinemeyecek derecede yer edenleri kendi inanç akideleri ile yeniden tanımlama yoluna gitmişlerdir. Hıristiyan teolojisinin yok edemediği bu geleneğin pagan ‘Green Man/
Yeşil  Adam’ inanışı ile bağlantısını koparabilmek için ‘Saint George’ bayramı olarak kutsamayı tercih ettiğini görebilliyoruz.
 
Saint George isminin seçilmesindeki etken, Saint George kişiliğinde bulunan ‘pagan kültlerini yasaklama’ arzusu açıkça görülmektedir. Çünkü o Pagan tapımını reddetttiği için Romalılar tarafından öldürülen bir ‘kahramandır’. Kökleri pagan inanışlarına dayanan bir bayramın onun adına kutsanması şeklen korunan geleneği ‘içerik’ yönünden hıristiyanlaştırma niyetlerini açığa çıkarıyor. Ancak garip bir paradoksa da yol açar bu.
 
Çünkü teolojistlerin niyetlerinden bağımsız olarak geleneğin yeni adını benimseyen insanlar; pagan efsane kahramanlarına dair inançlarını bu kez ‘Saint George’ adında yaşatmayı sürdürmüştür.
 
Yüzyıllar sonra gelişen İslamiyet döneminde de Hıristiyanlığa rağmen halk inançlarında ‘Green Man/Yeşil adam’ kültünün hala yaşatıldığı günümüz itibariylede görülmektedir. İslam teolojisinin Hiristiyanlığa benzer kaygılarla giriştiği yeniden tanımlayarak kutsama faaliyetinde öne çıkan ‘Hıdır’ adının etimolojisi buna işaret etmektedir. Sözcük Arapça’da ‘yeşil’ anlamı veren ‘hadr’ sözünden türemiştir. Hızır; ‘Yeşil Adam/Green Man’ anlamına gelir. Kur-an’da açıkça ‘Hıdır’ adından söz edilmemiştir. Kehf Suresi’nde (60-82. Ayetler) isim verilmeden anlatılan kişinin Yeşil Adam (Hıdır) olması gerektiği kanısına varılarak, eskiden beri halk inançlarında yaşayan bir kült kahramanı ile Kur-an arasında bağ kurma yoluna gidilebilinir.
 
 
GERGÖV/HIDRELLEZ
Çok geniş bir coğrafyada uygulanan bu geleneğin Pomaklar’da da gözlenen Hıdrellez geleneğinin zaman içinde uğradığı bu dönüşümler; geçmişe dair ipuçlarına ulaşmak açısından önemlidir. Günümüz Bulgaristanın’da bulunan Pirin Pomaklarının bu geleneği ‘Gergöv’ olarak adlandırdığını görebilliyoruz. Rodop (Katrancı) Pomakları da aynı adlandırmayı kullanmaktadır. Fakat Türk yerleşimlerine daha yakın ve nispeten
ovalık alanlara yerleşmiş olan Aren Pomaklarında ise ‘Hıdrellez’ adının kullanıldığı gözlenmektedir.
 
Bulgarlar ise bu günü ‘Sweti Georgi’ günü olarak kutlamaktadır. Bu onların ‘Aya Yorgi/Saint George’ ye verdikleri addır. Pomaklardaki ‘Gergöv’ adı da ‘Georgi’ adının farklı bir söylenişidir sadece. Bu ise çok da uzak olmayan bir geçmişte Pomakların bu geleneği ‘Sweti Georgi’ günü olarak kutladıklarına göstermektedir. Yani daha net bir ifadeyle diyebilirizki ‘Gergöv’ ismi hıristiyan geçmişten taşınan bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Aren Pomaklarında ise az önce kısaca değinildiği gibi ‘Hıdrellez’ adının kullanılması Osmanlı sonrasında Batı Trakya’nın sahil şeridine iskan edilen Türk nüfusla uzun süre yan yana yaşamakla alakalı olduğu sonucunu çıkarmak hiçte zor olmamaktadır. Bunun sağladığı etkileşim Güney Rodop Pomakça’sındaki Türkçe sözcük sayısının fazlalığında da gözlenmektedir.
-Συνεχίζεται-
 
(τεύχος 53, Μάιος 2011)
 
Κατηγορία: