Ένα έθιμο έπαψε να είναι Πομάκικη παράδοση!

«Φαφ Ρούμελη δετσάτα σουρβάκατ λίσι,

να ιέριν κάμεν σμόκβατα σέδι λίσι».

Το χειμερινό Πομακικό Ημερολόγιο ξεκινάει στις 8 Νοεμβρίου, διαρκεί 180 μέρες και λήγει στις 5 Μαϊου. Mε τη γιορτή του Αδραλέζ της 6ης Μαϊου ξεκινάει το θερινό ημερολόγιο, διαρκεί 185 μέρες και λήγει στις 7 Νοεμβρίου. Το άρθρο αυτό γράφεται με την ευκαιρία της 5ης Φεβρουαρίου, δηλαδή της 90ης ημέρας του χειμερινού Πομάκικου ημερολογίου. Η ημερομηνία αυτή είναι η λεγόμενη Σραντέ ζήμα, δηλαδή μεσο-χειμωνιά, έχει δε πολλά παρατσούκλια [ούκαρπι], πολλές παροιμίες [στάρι ντούμι], παραδόσεις [ουπραβίε], δεισιδαιμονίες [στρασνιστά] και μυθεύματα [πρέκαζνε]. Πριν μισό αιώνα, όταν ήμασταν μικροί μαθητές στα χωριά και στο σχολείο, γιορτάζαμε την μέρα αυτή τρώγοντας βρασμένο αλμυρό [ζζίτο] καλαμπόκι ή ρύζι, ποτισμένο πολλές φορές με καμένο βούτυρο και πίνοντας [σσουσσούλκι] το λεγόμενο χοσάφι δηλαδή βρασμένο χυμό αποξηραμένων οπωροφόρων καρπών κυρίως μήλου, αχλαδιού, σούρβου [όσκουρσε], ξυλοκέρατου [ρόγβε] κ.τ.λ. Οι πιο εύπορες οικογένειες προσφέρανε στους μαθητές του σχολείου αποξηραμένα σύκα, σταφίδες, ξυλοκέρατα, ελιές ενώ οι υπόλοιπες οικογένειες που δεν είχαν οικονομικές δυνατότητες, αποξηραμένα φρούτα, όπως κεράσια, κράνα, σούρβα, καρύδια, φουντούκια και σπόρια.

Οι χριστιανοί δάσκαλοι όταν πρωτοήρθαν στην δεκαετία του εξήντα για πρώτη φορά στα μουσουλμανικά σχολεία, ρωτούσαν τους γέρους μας εάν είναι θρησκευτική υποχρέωση και τι συμβολίζουν όλες αυτές οι εκδηλώσεις της συγκεκριμένης ημερομηνίας και η απάντησή τους ήταν ότι έτσι τα βρήκαμε από τους προγόνους μας, οι οποίοι μας συμβούλευαν να τα τηρούμε και να παραμείνουμε πιστοί στις παραδόσεις μας. Στην ερώτηση από πότε και από ποιους έμεινε η παράδοση αυτή, σχεδόν όλοι απαντούσαν από τότε που ο σέιχ μπαμπά ή ο Δέδου Πόπ και κατά άλλους ο πασά μπαμπάς της περιοχής, συχνά ρωτούσε «φαφ ρούμελη δετσάτα σουρβάκατ λισι ί να ιερίν κάμεν σμόκβατα σεδί λισι» που σημαίνει «αν τα παιδιά της Ρούμελης λεν ακόμα τα κάλαντα και αν στο ιερό βράχο παραμένει ακόμα η συκιά». Η παραπάνω φράση κατά την προσωπική μου άποψη και σε συνδυασμό της συγκεκριμένης ημερομηνίας με προηγούμενες ημερομηνίες και εκδηλώσεις, που δεν είναι από την μουσουλμανική παράδοση, ούτε των λαών της γύρω περιοχής που δεν είναι μουσουλμάνοι, φωτίζει μια σκοτεινή πλευρά της ιστορίας των Πομάκων.

Για να γίνει κατανοητή η παραπάνω φράση, θα προσπαθήσω να εξηγήσω και θα συνδυάσω μερικές από αυτές τις ημερομηνίες που δεν είναι καθόλου τυχαίες και πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Πομάκοι πριν εξισλαμισθούν κατά τον 13ο αιώνα από τους Μπεκτασίδες του Χορασάν, είχαν κάποια άλλη πίστη και θρησκεία. Οι δερβίσιδες του Χορασάν, που είχαν κατακλύσει τότε τα Βαλκάνια ενδιαφέρονταν μόνο οι πληθυσμοί να ασπασθούν τον μουσουλμανισμό και όχι να καταργήσουν ήθη, έθιμά, παραδόσεις και τις συνήθειες των λαών αυτών. Οι Πομάκοι έτσι κατάφεραν να διατηρήσουν συνήθειες και πρακτικές των αρχαίων Θρακών και πρακτικές των παλαιο-χριστιανών που είχαν ασπασθεί ή προσποιούνταν φαινομενικά ότι έχουν ασπασθεί, προκειμένου να γλυτώσουν τις συχνές επιδρομές και διώξεις των Σταυροφόρων κατά τα Βυζαντινά χρόνια.

Το Ρωμαϊκό ημερολόγιο που έχει πρωτοχρονιά την 1η Μαρτίου, αποτελεί βάση για το πομάκικο χειμερινό ημερολόγιο, άρχεται την 8η Νοεμβρίου, δηλαδή τον Άγιο Δημήτριο με το παλιό ημερολόγιο των χριστιανών και στα Πομάκικα ονομάζεται ζίμνι ντένε ή κάσιμσκι ντένε δηλαδή χειμερινές ημέρες ή μέρες του κάσουμ, που σημαίνει γυμνές και παγωμένες μέρες.

Να σημειώσουμε ότι το πομάκικο Κάσουμ με το τούρκικο μήνα Kasım που συμπίπτουν χρονικά, δεν έχουν καμία σχέση, διότι ο μήνας αυτός των Τούρκων μέχρι το 1925 ονομαζόταν teşrinsani και έκτοτε το μετονομάσανε σε Kasım.

Την πεντηκοστή ημέρα του ημερολογίου αυτού, λοιπόν, ξεκινάει η Πομάκικη γιορτή Σούρβακ και έληγε την 61η ημέρα το μεσημέρι και το απόγευμα ξεκινούσε η Κόλουδα ή Κόλαδα. Στις εκδηλώσεις του Σούρβακ τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια παίρνοντας από μία βέργα κρανιάς, και ένα όμορφο υφαντό τορβαδάκι, ξεκινώντας πρώτα από τα συγγενικά και έπειτα στα υπόλοιπα σπίτια του χωριού, χτυπώντας τις πόρτες των σπιτιών, περίμεναν να εμφανισθεί η οικοδέσποινα ή ο οικοδεσπότης τον οποίο με τις βέργες τον χτυπούσαν ελαφρώς στην πλάτη και του απαγγέλανε «σούρβακ, σούρβακ ί ντου γκοντίνα ζδράβι ί ζζίβι» μια πομάκικη ευχή, που σημαίνει «κάλαντα, κάλαντα και μέχρι του χρόνου υγιείς, δυνατοί και ζωντανοί». Οι οικοδεσπότες προσφέρανε στα παιδιά ξηρούς καρπούς και αποξηραμένα φρούτα όπως μήλα, αχλάδια, σταφίδες, σύκα, οι πλούσιες οικογένειες καραμέλα, κόκκινη ζάχαρη σε πλάκα και οπωσδήποτε το φρούτο όσκουρσε νωπό ή αποξηραμένο.

Όσκουρσε είναι η ονομασία του σούρβου, άγνωστο φρούτο στο πανελλήνιο, (βλ φωτογραφία) που ευδοκιμεί στα ψηλά βουνά της οροσειράς της Ροδόπης στα Πομακοχώρια. Πιθανόν οι γιορτές αυτές να έλαβαν το όνομα από την συγκομιδή του εύγευστου αυτού φρούτου, αλλά τούτο έχει μικρή σημασία, μπροστά στην αιτία εορτασμού των ημερών αυτών.

Άρθρο του Ιμάμ Αχμέτ

Τεύχος 71, Φεβρουάριος - Μάρτιος 2014

Κατηγορία: