Στα προηγούμενα φύλα της εφημερίδας μας αναφερθήκαμε στα βιβλία και στους δασκάλους που υπηρέτησαν στα μειονοτικά σχολεία από το σχολ. έτος 1925- 1926 μέχρι σήμερα. Στο παρόν φύλλο θα αναφερθούμε στον τύπο των σχολείων που λειτούργησαν και στο σκοπό που επεδίωξαν στην μειονοτική παιδεία και εκπαίδευση.
Μέχρι το σχολικό έτος 1954-55 στην Κομοτηνή λειτουργούσαν δύο ιεροσπουδαστήρια [μεδρεσέδες]. Το ιεροσπουδαστήριο ΧΑΪΡΙΕ που λειτουργεί ως σήμερα και βρίσκεται απέναντι από την Λαχαναγορά και το καταργηθέν ιεροσπουδαστήριο ΚΑΓΙΑΛΗ, πίσω από τα πρώην Δημοτικά Λουτρά. Το κτήριο χρησιμοποιείται πλέον ως οικοτροφείο για τους μαθητές που προέρχονται εκτός Κομοτηνής και κυρίως από τα Πομακοχώρια.
Στην πόλη της Ξάνθης λειτουργούσε ένα ιεροσπουδαστήριο, το ΣΑΑΤ ΚΟΥΛΕΣΙ ΜΕΔΡΕΣΕΣΙ ή ΚΙΟΥΛΙΕΣΙ, στην κεντρική πλατεία, το οποίο κατεδαφίστηκε ως ακατάλληλο. Διασώζεται ο πύργος του ρολογιού της Ξάνθης που βρισκόταν στην πύλη εισόδου του συγκροτήματος.
΄Όλα τα σχολεία χρησιμοποιούσαν την Οθωμανική γραφή. Με την υπογραφή της Ελληνο-Τουρκικής μορφωτικής συμφωνίας το 1951, τόσο στη Ξάνθη όσο και στη Κομοτηνή ιδρύθηκαν εξατάξια ιδιωτικά ημερήσια μειονοτικά γυμνάσια-λύκεια, για την εκμάθηση της Κεμαλικής γραφής με σκοπό να καταργηθεί η Οθωμανική από τα μειονοτικά σχολεία.
Το κτίριο στην Κομοτηνή εγκαινιάστηκε από κοινού από τους τότε βασιλείς της Ελλάδος Παύλο και Φρειδερίκη και από τον Τούρκο Πρόεδρο της Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ, του οποίου το όνομα δόθηκε τιμητικά στο Γυμνάσιο Λύκειο Κομοτηνής (η ονομασία αυτή έχει πλέον καταργηθεί, αλλά οι τουρκόφρονες συνεχίζουν σκόπιμα να την χρησιμοποιούν). Στη Ξάνθη και επί υπουργίας Αλεξάνδρου Μπαλτατζή, το έτος 1965, ιδρύθηκε από τον Μουζαφέρ Σαλήχογλου το εξατάξιο γυμνάσιο-λύκειο, το οποίο φέρει το όνομά του.
Από τα παραπάνω μπορούμε να διατυπώσουμε τις ακόλουθες παρατηρήσεις: